Η έλευση του ήχου στον κινηματογράφο

Kinetophone

η επινόηση των Edison και Dickson

Το 1930 όταν ο ήχος ενσωματώθηκε στον κινηματογράφο η κινηματογραφική τέχνη διένυε ήδη περίπου 40 χρόνια ζωής. Μέσα σε αυτά το χρόνια η εικόνα είχε βελτιωθεί σημαντικά χάρη σε καλύτερες κάμερες, φακούς και φιλμ. Επιπλέον, το μοντάζ, η ποικιλία και η εναλλαγή των πλάνων είχαν τελειοποιήσει την τέχνη της αφήγησης.  Υπό αυτές τις συνθήκες όταν ο ήχος υιοθετήθηκε στον κινηματογράφο πρόσφερε νέες δυνατότητες, ανέτρεψε τους παραδοσιακούς κανόνες ηθοποιίας και σκηνοθεσίας και δημιούργησε νέα τεχνικά προβλήματα που άργησαν να επιλυθούν αποτελεσματικά. 

Οι εφευρέτες του ήχου

Το παράδοξο της ιστορίας του ήχου στον κινηματογράφο είναι ότι στην πραγματικότητα είχε ανακαλυφθεί από την αρχή, απλώς δεν χρησιμοποιήθηκε. Οι Edison και Dickson (από τους εφευρέτες της κινούμενης εικόνας) είχαν ενώσει την εικόνα και το ήχο πριν ακόμα από την πρώτη προβολή των Lumiere. Επειδή οι ίδιοι ήταν οι εφευρέτες του γραμμόφωνου είχαν φανταστεί την εικόνα σαν συμπλήρωμα του ήχου και όχι το αντίστροφο. Όταν δηλαδή κάποιος αγόραζε ένα γραμμόφωνο για να ακούσει μουσική θα μπορούσε ταυτόχρονα να έχει κάτι να βλέπει. Ο Dickson μάλιστα είχε φτιάξει ένα φιλμάκι όπου ένα ζευγάρι τεχνικών χόρευε με περίεργες αργές  κινήσεις στον ήχο μιας μουσικής, που υποτίθεται ότι προέρχεται από κάποιον βιολιστή. 

Τα τεχνικά προβλήματα

Αν και η καταγραφή του ήχου ήταν από παλιότερα εφικτή για να μπορέσει ο ήχος να ενσωματωθεί στην εικόνα έπρεπε πρώτα να ξεπεραστούν διάφορα προβλήματα. Το πρώτο θέμα ήταν η ποιότητα του ήχου στις απόπειρες καταγραφής του. Για να έχει καλή ποιότητα ο ερμηνευτής έπρεπε να σταθεί μπροστά από ένα τεράστιο χωνί το οποίο μετέφερε τον ήχο στο μηχάνημα καταγραφής του. Υπό αυτές τις συνθήκες, φυσικά, ήταν αδύνατο να γυριστεί μια ομιλούσα ταινία. Ένα άλλο θέμα ήταν το πώς θα συγχρονιστεί ό ήχος και η εικόνα. Τέλος αφού ο ήχος είχε καταγραφεί και συγχρονιστεί έπρεπε να μπορεί να μεγεθυνθεί ικανοποιητικά ώστε να καλύψει ολόκληρη την κινηματογραφική αίθουσα.

Ηχητική μπάντα στο αρνητικό του φιλμ

Επενδύοντας στον ήχο

Τη δεκαετία του ’20 δύο κινηματογραφικές εταιρείες η Fox και η Warner Bros αντιμετώπιζαν προβλήματα λόγω του σκληρού ανταγωνισμού τους με τις υπόλοιπες εταιρείες του Hollywood. Οι δύο αυτές εταιρείες δεν διέθεταν μεγάλη αλυσίδα κινηματογραφικών αιθουσών με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προωθήσουν και να προβάλουν αποτελεσματικά τις ταινίες τους και να μειονεκτούν σε σχέση με τις υπόλοιπες εταιρείες. Με στόχο να αποκτήσουν το προβάδισμα που είχαν τόσο ανάγκη τόλμησαν να επενδύσουν στον ήχο έχοντας στόχο να δημιουργήσουν τις πρώτες ηχητικές ταινίες. Συγκεκριμένα η Fox αγόρασε την πατέντα της καταγραφής του ήχου απευθείας στο αρνητικό του φιλμ και η Warner Bros επένδυσε στην τεχνολογία της καταγραφής του ήχου και της αναπαραγωγής του από το γραμμόφωνο. Αν και αρχικά ο ήχος του γραμμοφώνου ήταν καλύτερος από αυτόν του φιλμ, τελικά επικράτησε η τεχνολογία της καταγραφής του ήχου στο αρνητικό κυρίως γιατί έλυσε οριστικά το πρόβλημα συγχρονισμού ήχου και εικόνας.

Οι πρώτες ηχητικές ταινίες

 

Το 1926 η Warner Brothers πρόσθεσε soundtrack στη βουβή ταινία, Don Juan με πρωταγωνιστή τον john Barrymore. Ο ήχος στην ταινία αυτή ήταν στην ουσία μουσική και ο ήχος από ξίφη που διασταυρώνονται στις σκηνές μάχης. Δεν υπήρχαν δηλαδή διάλογοι. Οι μικρές ταινίες που παίχτηκαν σε συνδυασμό με τον Don Juan, ήταν διακεκριμένοι μουσικοί που έπαιζαν ένα κομμάτι και ο πρόεδρος των κινηματογραφικών εταιριών που καλωσόριζε το κοινό στην πρώτη με ήχο ταινία και τους διαβεβαίωνε ότι ο ήχος θα ήταν η νέα πρωτοπορία του κινηματογράφου. Αντίστοιχη πολιτική ακολούθησε και η Fox η οποία πρόβαλε το Sunrise του F. W. Murnau. Και αυτή η ταινία είχε μουσική και μερικά ηχητικά εφέ χωρίς να παρουσιάζει συγχρονισμένο διάλογο.

Οι ήχοι αυτοί ελάχιστα εντυπωσίασαν το κοινό. Οι υπόλοιπες δε εταιρείες θεώρησαν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να επενδύσουν στη νέα τεχνολογία που είχε τόσα προβλήματα (π.χ. χρειαζόταν νέα μηχανήματα για τα γυρίσματα αλλά και για την προβολή των ταινιών) και κυρίως αρνούνταν να πληρώνουν τα δικαιώματα χρήσης του ήχου στις αντίπαλες τους εταιρείες.

Οι πρώτες ομιλούσες ταινίες

 

Οι συνθήκες άλλαξαν οριστικά μετά τη μεγάλη εισπρακτική επιτυχία των πρώτων πραγματικά ομιλούντων ταινιών. Το 1927 στο Jazz Singer της Warner Brothers ακούγονται για πρώτη φορά τα λόγια του πρωταγωνιστή John Barrymore να βγαίνουν κατευθείαν από τα χείλια του σε λίγες μόνο σκηνές ενώ στο υπόλοιπο έργο χρησιμοποιήθηκε η παραδοσιακή μέθοδος των καρτελών με τους αναγραφόμενους διαλόγους. Κι όμως οι λιγοστές αυτές φράσεις και τα τραγούδια του έργου έκαναν τη μεγάλη διαφορά καθώς ενθουσίασαν το κοινό και ολοκλήρωσαν πετυχημένα την κινηματογραφική ψευδαίσθηση.Το Lights of New York – 1928 ήταν η πρώτη εξ’ ολοκλήρου ομιλούσα ταινία η οποία επίσης ήταν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία. 

Το πρώτο ομιλών καρτούν ήταν του Paul Terry το Dinner Time το 1928. Μόλις το είδε ο Walt Disney κυκλοφόρησε επίσης  τη δική του ομιλούσα ταινία το Mickey Mouse μικρού μήκους Steamboat Willie.

 
Το 1929 βγαίνει η Ευρωπαϊκή πρώτη ταινία με ήχο το Ihre Hand, Madame (I Kiss Your Hand, Madame). Κατά τα πρότυπα του Jazz Singer η ταινία δεν είχε στην ουσία ηχητικό διάλογο απλά μουσική και μερικά εφέ. Η πρώτη πετυχημένη εξ’ ολοκλήρου ομιλούσα ταινία ήταν το Blackmail του Alfred Hitchcock το 1929. 

Τα προβλήματα που δημιούργησε ο  ήχος

Η υιοθέτηση του ήχου στον κινηματογράφο δημιούργησε πολλά προβλήματα που στην αρχή φαίνονταν άλυτα.

Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα που προκλήθηκε ήταν ότι ενώ όλοι οι ήχοι που δημιουργούνταν στη σκηνή έπρεπε να καταγράφονται ( όχι μόνο οι διάλογοι αλλά και τα βήματα για παράδειγμα των ηθοποιών) δεν ήταν δυνατόν να ακούγεται στην ταινία του βουητό της κάμερας. Για το λόγο αυτό τοποθετούσαν την κάμερα μέσα σε ένα γυάλινο κουτί πάνω στο πλατό. Ανά κάποια ώρα το γύρισμα έπρεπε να διακοπεί ώστε ο εικονολήπτης να βγει από το κουτί και ο αέρας της γυάλινης καμπίνας του να ανανεωθεί. Η κίνηση της κάμερας που παλιότερα χρησιμοποιούταν για να δώσει μια αίσθηση ποικιλίας και ευλυγισίας στα φιλμ δεν ήταν τώρα δυνατή.

Το δεύτερο πρόβλημα ήταν ότι ο ήχος επέβαλε ακινησία και στους ηθοποιούς. Όποτε είχαν να πουν μια ατάκα έπρεπε να βρίσκονται κοντά σε κάποιο μικρόφωνο το οποίο ήταν κρυμμένο στα πλατό. Με τον τρόπο αυτό οι κινήσεις τους ήταν περιορισμένες και σε ένα βαθμό αφύσικες.

Το τρίτο πρόβλημα ήταν ότι μόνο μέσα στο στούντιο μπορούσαν να ελέγξουν και να περιορίσουν τον ανεπιθύμητο θόρυβο. Για το λόγο αυτό σταμάτησαν τα εξωτερικά γυρίσματα και οι ταινίες έχασαν ένα μέρος της αληθοφάνειας τους.

Το τέταρτο θέμα που δημιουργήθηκε ήταν ότι άλλαξε τελείως ο ρυθμός στο μοντάζ. Το γρήγορο έντονο μοντάζ που είχε ανακαλυφθεί από τον Porter και τον Griffith δεν μπορούσε πια να χρησιμοποιηθεί γιατί οι διάλογοι για να ολοκληρωθούν απαιτούσαν ένα συγκεκριμένο χρόνο. Οι ταινίες λοιπόν έχασαν ένα μεγάλο μέρος της ζωντάνιας τους.

Ένα ακόμα πρόβλημα που προέκυψε ήταν ότι οι ταινίες δεν μπορούσαν πια να είναι διεθνής. Για το λόγο αυτό αναγκάζονταν την ίδια ταινία να την γυρίσουν σε πολλά αντίγραφα με διαφορετική γλώσσα και πολλές φόρες διαφορετικής εθνικότητας πρωταγωνιστές.

Φυσικά τα προβλήματα αυτά σταδιακά λύθηκαν με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών και με την πάροδο του χρόνου. Άλλα θέματα (π.χ. το φράγμα της γλώσσας) και ή αλλαγή στον τρόπο της σκηνοθεσίας παραμένουν ως σήμερα και η κάθε χώρα ή ο κάθε σκηνοθέτης και εταιρεία τα αντιμετωπίζει με τον τρόπο του.

Οι αντιδράσεις στον ήχο

Η εφεύρεση του ήχου δημιούργησε τόσα προβλήματα στην κινηματογραφική τέχνη που από πολλούς θεωρητικούς του είδους την εποχή εκείνη θεωρήθηκε η καταστροφή της τέχνης. Πολλοί επίσης καλλιτέχνες που είχαν διαπρέψει την εποχή του βουβού κινηματογράφου άργησαν πολύ να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες ή άλλοι εγκατέλειψαν τον κινηματογράφο ολοκληρωτικά. Για παράδειγμα ο Chaplin χρησιμοποίησε τον ήχο μόνο το 1940 στον Μεγάλο Δικτάτορα. O Hitchcock ήταν από τους σκηνοθέτες που για χρόνια μετά την ένταξη του στον ομιλών κινηματογράφο και αφού τα τεχνικά πλέον ζητήματα είχαν λυθεί εξακολουθούσε να υποστηρίζει ότι με τον ήχο οι σκηνοθέτες ξέχασαν να χτίζουν την αφήγηση τους πάνω στις εικόνες. Έλεγε ότι  ο ομιλών κινηματογράφος αντί να στηρίζεται στην αισθητική των εικόνων είχε καταλήξει μια κονσερβοποιημένη θεατρική παράσταση. Η σταρ του βουβού Mary Pickford εγκατέλειψε, ενώ η Greta Garbo με τα κάπως σπαστά Αγγλικά  της θριάμβευσε. Το είδος της σλαπστικ κωμωδίας δεν ταίριαζε στον ομιλούντα κινηματογράφο. Λίγοι από τους κωμικούς της προηγούμενης περιόδου κατόρθωσαν να προχωρήσουν σε ένα χιούμορ που θα στηριζόταν και στους διάλογους. Αντίθετα το Μιούζικαλ ένα από τα πιο επιτυχημένα κινηματογραφικά ήδη της δεκαετίας του ’30 ήταν για πρώτη φορά εφικτό. Με λίγα λόγια η ανακάλυψη του ήχου ήταν μια τομή στην ιστορία του κινηματογράφου και σημάδεψε το τέλος μιας εποχής.