Raising Arizona-1987 Joel David Coen και Ethan Jesse Coen

Η υπόθεση: Ένας εγκληματίας ο Χάι ερωτεύεται την αστυνόμο Εντ και τελικά της προτείνει να παντρευτούν. Εκείνη δέχεται με την προϋπόθεση ο Χάι να σταματήσει τις παρανομίες. Σύντομα το ζευγάρι προσπαθεί να αποκτήσει παιδί αλλά αποδεικνύεται ότι η Εντ είναι στείρα. ¨όταν στις ειδήσεις βγαίνει το νέο ότι ένας πλούσιος επιχειρηματίας της περιοχής απέκτησε 5δυμα αποφασίζουν να απαγάγουν το ένα από αυτά. Στη συνέχεια όμως όλα πάνε στραβά. Ο Χάι χάνει τη δουλειά του και αποπειράται να κάνει μια ληστεία. Δραπέτες της φυλακής, παλιοί του φίλοι, μαθαίνουν ότι το παιδί δεν τους ανήκει και το παίρνουν για να ζητήσουν λύτρα και ένα κυνηγός επικηρυγμένων επίσης αναζητά το μωρό για να το πουλήσει στη μαύρη αγορά. Η Εντ και ο Χάι μετανοιωμένοι για όσα έχουν κάνει αποφασίζουν να βρουν το μωρό και να το επιστρέψουν στην κανονική οικογένειά του. Όταν το κάνουν ο πραγματικός πατέρας του παιδιού τους συγχωρεί και του συμβουλεύει να μείνουν μαζί και να συνεχίσουν να προσπαθούν να κάνουν οικογένεια. Το έργο τελειώνει με τον Χάι να ονειρεύεται ότι εκείνος και η Εντ θα γεράσουν μαζί πτερυγισμένοι από παιδιά και εγγόνια.

Το έργο διαθέτει όλα τα σκηνοθετικά τερτίπια που έκαναν γνωστά τα δύο αδέλφια: γρήγορο ρυθμό και έντονα κίνητρα  στο σενάριο που σύντομα αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον του θεατή και τον κρατούν σε εγρήγορση, μαεστρία στο χειρισμό της κάμερα με περίπλοκες κινήσεις που κάνουν την ταινία να μοιάζει πολύ μοντέρνα, ευφυείς διαλόγους, ειρωνεία κατά της Αμερικάνικής κουλτούρας και χιούμορ.

Το Raising Arizona είναι η δεύτερη ταινία των αδελφών Κοεν η οποία ήταν μεγάλη επιτυχία την εποχή που βγήκε στους κινηματογράφους. Και οι δύο είχαν από μικροί πάθος με το σινεμά βλέποντας πολλές ταινίες. Όταν ήταν ακόμα παιδιά είχαν αγοράσει μια ερασιτεχνική κάμερα με την οποία ξαναγύριζαν σκηνές από έργα που τους είχαν κάνει εντύπωση. Μονάχα ο Τζοελ σπούδασε σινεμά και οι δύο όμως γνωρίζουν καλά το κινηματογραφικό παρελθόν τα έργα και τα είδη. Συχνά τα έργα τους θεωρούνται ιδιαίτερα αυτοαναφορικά σε σχέση με τον κινηματογράφο καθώς στηρίζονται στην ανατροπή, τη μίξη και τη διακωμώδηση παλαιότερων κινηματογραφικών ταινιών.

Συγκεκριμένα το Raising Arizona θεωρείται ότι στηρίζεται σε δύο γνωστά κινηματογραφικά είδη στην Screwball κωμωδία που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του ’30 και στις ταινίες «δρόμου». Πράγματι η ταινία επαναφέρει και εκσυγχρονίζει πολλά από τα βασικά μοτίβα της Screwball κωμωδίας. Και εδώ ένα μεγάλο μέρος του χιούμορ της προκύπτει από την αντιστροφή των ρόλων των δύο φύλων. Η Εντ διαθέτει ανδρικό όνομα και ανδρικό επάγγελμα (αστυνομικός) και εάν και δεν είναι η πρωταγωνίστρια και αφηγήτρια του έργου διαθέτει τον πιο ενεργητικό ρόλο στην αφήγηση καθώς η ιστορία βασίζεται στις δικές τις επιθυμίες και ιδέες. Εκείνη παίρνει τις αποφάσεις και ο Χάι επιχειρεί να τις εκτελέσει. Οι φαρσικές – έξω από την πραγματικότητα καταστάσεις-που χαρακτηρίζουν την κωμωδία αυτή εμφανίζονται και εδώ. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή της ληστείας της τράπεζας και το δέσιμο των απατεώνων με το μωρό.

Ταυτόχρονα το έργο διαθέτει πολλές από τις συμβάσεις μια ταινία «δρόμου» (road movie). Μεγάλο μέρος του έργου διαδραματίζεται στο αυτοκίνητο και οι χαρακτήρες διαρκώς ταξιδεύουν. Τα τοπία με την έρημο και τους ανοιχτούς ορίζοντες και τα συχνά κάδρα με τον δρόμο είναι εικόνες που τοποθετούν το έργο σε αυτό το είδος. Παραδοσιακά, όμως, σε μια ταινία «δρόμου» οι ήρωες εκτελούν ένα ταξίδι σε επίπεδο πραγματικό διασχίζοντας συνήθως την Αμερική με αυτοκίνητο αλλά και σε επίπεδο συμβολικό διανύοντας ένα εσωτερικό ταξίδι που τους βοηθάει να αλλάξουν ως άνθρωποι και να ωριμάσουν. Οι Κοέν , εδώ, δημιουργούν ένα ειρωνικό σχόλιο εκμεταλλευόμενοι τις συμβάσεις τους είδους. Από τη μια με τις εικόνες τους σηματοδοτούν την αισθητική και το περιεχόμενος μιας τέτοιας ταινίας ώστε πρακτικά να το ακυρώσουν. Οι χαρακτήρες του έργου όσο και να οδηγούν και να ταξιδεύουν γυρίζουν πάντοτε στο ίδιο σημείο: ο Εντ και η Χάι πίσω στο τρέιλερ του ή τελικά στο σπίτι από όπου πήραν το μωρό, οι δε φυγάδες πίσω στον τόπο του εγκλήματος τους επειδή ξέχασαν το μωρό και τελικά πίσω στη φυλακή. Σε πραγματικό λοιπόν επίπεδο το ταξίδι ακυρώνεται. Αλλά και σε συμβολικό επίπεδο οι ήρωες δεν κατορθώνουν να αλλάξουν την κατάστασή τους και να ωριμάσουν. Ο Χάι και η Εντ είναι και πάλι άκληροι στο τέλος της ταινίας όπως ξεκίνησαν. Ο δε Χάι ακόμα και μετά από αυτές τις περιπέτειες δε φαίνεται να ωριμάζει. Καταλήγει να ονειρεύεται τα ίδια πράγματα που ονειρευόταν στην αρχή χωρίς να έχει κατανοήσει ότι όλα αυτά εξαρτώνται από την αντιμετώπιση της πραγματικότητας και από τις προσπάθειες του ίδιου. Εξακολουθεί να βλέπει τα πράγματα επιφανειακά και να επιλέγει την εύκολη λύση. Αφού δεν τα κατάφερε στην Αριζόνα θα ξαναδοκιμάσει στη Γιούτα.

Young Frankenstein (1974)- Mel Brooks

Η υπόθεση: Ο εγγονός του επιστήμονα Φρανκεσταίν έχει αλλάξει το όνομά του και έχει απομακρυνθεί από την οικογένεια του νιώθοντας ντροπή για την τρέλα του προγόνου του. Ωστόσο ένας δικηγόρος τον προσεγγίζει και τον πληροφορεί ότι έχει κληρονομήσει ολόκληρη την οικογενειακή περιουσία στην Τρανσυλβανία. Εκείνος αποφασίζει να ταξιδέψει εκεί για να δει τι κληρονόμησε. Πάει λοιπόν στον οικογενειακό πύργο όπου συναντά ένα καμπούρη υπηρέτη, μια τρομακτική οικονόμο και μια όμορφη υπηρέτρια. Η τελευταία τον βοηθά να ανακαλύψει το εργαστήρι και τις σημειώσεις του περιβόητου δρ. Φρανκεσταιν. Όταν διαβάσει τις σημειώσεις πείθεται ότι τα πειράματα του πρόγονού του ήταν σημαντικά και αποφασίζει να συνεχίσει τη δουλειά του. Ζητά από τον καμπούρη βοηθό να βρει ένα εγκέφαλο κατάλληλο να μεταφυτευτεί στο πτώμα που έχουν κλέψει αλλά εκείνος φέρνει το λάθος εγκέφαλο με αποτέλεσμα το τέρας όταν αναστηθεί να μην μπορεί να λειτουργήσει στον πολιτισμένο κόσμο. Αν και ο νεαρός Φρανκεσταίν προσπαθεί να πείσει τον κόσμο ότι η δημιουργία του είναι άκακη αποτυγχάνει καθώς το τέρας παθαίνει μια κρίση πανικού όταν βλέπει σπίθες και εφορμά στους παρατηρητές. Ο νεαρός Φρνακεσταιν τότε εκτελεί ένα ακόμα πείραμα μεταφέροντας τμήμα του εγκεφάλου του στο τέρας ώστε να μπορεί να λειτουργήσει. Το πείραμα είναι πετυχημένο και το τέρας παντρεύεται με την Ελίζαμπεθ και ο Φρανκεσταιν με την όμορφη υπηρέτρια.

Λίγα λόγια για τον Mel Brooks

Ο Mel Brooks είναι κωμικός, συγγραφέας, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, ηθοποιός και παραγωγός. Ξεκίνησε την καριέρα του γράφοντας αστεία για κωμικά νούμερα και για την τηλεόραση και εκτελώντας και ο ίδιος standup comedy. Αν και στο χώρο του θεάματος είχε βρεθεί από νωρίτερα στην σκηνοθεσία πέρασε στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Την  εποχή αυτή στον Αμερικάνικο κινηματογράφο εμφανίζονται πολλοί νέοι σκηνοθέτες, καθώς το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς που εφαρμόζει το Αμερικάνικο κράτος προς το Hollywood, στην προσπάθεια του να ενισχύσει τον κινηματογράφο αυξάνει δραματικά τις επενδύσεις στην παραγωγή ταινιών. Η νέα αυτή γενιά των σκηνοθετών είτε έχουν σπουδάσει κινηματογράφο είτε όχι είναι σινεφίλ με πολύ καλή γνώστη του κινηματογραφικού παρελθόντος, παλαιότερων ταινιών και κινηματογραφικών ειδών.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της κινηματογραφικής γνώσης και της αυτό-αναφοράς στην κινηματογραφική τέχνη βρίσκονται οι κωμωδίες τους Mel Brooks καθώς στηρίζονται στην παρωδία των συμβάσεων των πετυχημένων ειδών του Hollywood. Για παράδειγμα στο Blazing Saddles (1974) διακωμωδεί το γουέστερν και στο Spaceballs (1987) την επιστημονική φαντασία.

Αναφορά στο ‘30

Στο Young Frankenstein αναφέρεται στο είδος του γοτθικού τρόμου που ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένο κατά τη δεκαετία του ’30 καθώς εξέφραζε και εκτόνωνε τον φόβο και την ανησυχία της Αμερικάνικης κοινωνίας για τις δύσκολες συνθήκες ζωής και την ανασφάλεια που είχαν προκύψει από την οικονομική κρίση. Πιο συγκεκριμένα η πηγή έμπνευσής του ήταν η ταινία Frankenstein -1931 του James Whale αλλά και τα έργα που προέκυψαν ύστερα από αυτή Bride of Frankenstein (1935), Son of Frankenstein (1939) , The Ghost of Frankenstein (1942) και Frankenstein Meets the Wolf Man (1943), γεγονός που υπονοείται στην ταινία όταν οι χωρικοί λένε ότι γνωρίζουν τα προηγούμενα 5 πειράματα του Δόκτορα. Αν και το έργο στηρίζεται κυρίως στο μύθο του Φρνακεστείν υπάρχουν μικρότερες αναφορές και σε άλλα έργα γοτθικού τρόμου της εποχής όπως στον Δράκουλα (π.χ. ο τόπος που εξελίσσεται η ιστορία είναι η Τρανσυλβανία η οποία συνδέεται με τον Δράκουλα και όχι με τον Φρανκεντάιν).

Οι αναφορές του φιλμ στο κινηματογραφικό παρελθόν δεν εμφανίζονται μοναχά στους χαρακτήρες και στο σενάριο. Αντίθετα ο Mel Brooks φροντίζει ώστε η αισθητική του φιλμ να μιμείται την αισθητική του κινηματογράφου της δεκαετίας του ’30. Καταρχάς αν και την εποχή αυτή ο έγχρωμος κινηματογράφος δεν είναι μόνο η νέα τεχνολογία αλλά και μια αναγκαιότητα εξαιτίας του ανταγωνισμού του με την έγχρωμη τηλεόραση, ο Mel Brooks επιμένει και τελικά επιτυγχάνει κόντρα στις επιταγές του στούντιο να γυρίσει το φιλμ ασπρόμαυρο. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να μιμηθεί το φωτισμό και το κοντράστ των παλαιότερων φιλμ και να μείνει πιστός στην οπτική αίσθηση που δημιουργούσανε. Με τον ίδιο τρόπο αντιγράφει διάφορα οπτικά εφέ της εποχής, ο κλείσιμο της ίδιας ίριδας, το αργό σβήσιμο της εικόνας σε μαύρο και τα wipes που ήταν τα χαρακτηριστικές μέθοδοι περάσματος από σκηνή σε σκηνή την εποχή εκείνη και που σε ένα μεγάλο βαθμό έχουν εγκαταλειφθεί στο πιο σύγχρονο κινηματογράφο. Στην αίσθηση της αυθεντικότητας του φιλμ συντείνουν τα σκηνικά και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται σο έργο, τα οποία είχαν δημιουργηθεί για την πρώτη ταινία Frankenstein -1931.

Το κωμικό στοιχείο και η παρωδία

Το κωμικό στοιχείο στο έργο δημιουργείται από μια υπερβολή στους χαρακτήρες  και τα σκηνικά που συντελούν στην παρωδία. Σαφώς το χιούμορ του έργου είναι πιο εύκολα κατανοητό για κάποιον που έχει δει τις ταινίες στις οποίες αναφέρεται. Παρά ταύτα ο συγκερασμός οικείων στοιχείων από το είδος του τρόμου γενικότερα επιτρέπει την κατανόηση της ταινίας και των αστείων ακόμα και σε κοινό που δεν γνωρίζει τα συγκεκριμένα έργα ή τη συγκεκριμένη εποχή. Οι χαρακτήρες είναι οι τυπικοί ενός έργου τρόμου: ο τρελός επιστήμονας,  η τρομακτική οικονόμος, ο αλλήθωρος καμπούρης βοηθός και ο σακάτης στρατιωτικός ( διακωμώδηση μιας φιγούρας εξουσίας). Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται τα ηχητικά εφέ (τα βήματα που αντηχούν, οι πόρτες που τρίζουν κ.α.) αλλά και οι εικόνες με τις έντονες φωτοσκιάσεις και τις αστραπές. Σε όλα αυτά τα στοιχεία η υπερβολή τα μετατρέπει από τρομακτικά σε κωμικά. Πέρα όμως από την υπερβολή με την παρωδία συνδέεται και η ανατροπή των κανόνων του είδους. Έτσι εδώ το τέρας αποδεικνύεται αθώο, άκακο και φοβισμένο. Χορεύει, συγκινείται από τη μουσική και κάνει τα χατίρια ενός μικρού κοριτσιού. Ο δε απωθητικός υπηρέτης αποδεικνύεται άτσαλος. Στο τέλος δεν έρχεται η καταστροφή αλλά το ευτυχές τέλος. Στο συγκεκριμένο έργο τμήμα της παρωδίας εξυπηρετείται και από τα σεξουαλικά υπονοούμενα όπως : την αυστηρή, καθώς πρέπει Ελίζαμπεθ που σαγηνεύεται και υποκύπτει στο τέρας χάρη στην ερωτική του αντοχή.