Boyhood (Μεγαλώνοντας) 2014- Richard Linklater: Το ζήτημα του χρόνου

Ο σκηνοθέτης Linklater παραδίδει μία ακόμα ταινία με ευφυείς διαλόγους που θέτει το ζήτημα του χρόνου στον κινηματογράφο και στη ζωή.

Υπόθεση: Το Boyhood παρακολουθεί τα 12 χρόνια της παιδικής ηλικίας ( από τα 5 έως τα 18) του αγοριού Mason. Στα χρόνια αυτά ο Mason θα ακολουθήσει την πορεία της μητέρας του, καθώς εκείνη αγωνίζεται να μορφωθεί και να βρει καλύτερη δουλειά ώστε να μπορέσει να μεγαλώσει τα παιδιά της και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους. Η πορεία της αυτή θα την περάσει μέσα από δύο αποτυχημένους γάμους με αλκοολικούς και στη χειρότερη περίπτωση βίαιους άνδρες, αρκετά σπίτια και σχολεία για τα παιδιά και οικονομικά προβλήματα. Ακόμα όμως και υπό αυτές τις δυσμενείς συνθήκες η αγάπη και των δύο γονιών για τα παιδιά θα βοηθήσει ώστε αυτά να είναι ισορροπημένα, δυνατά και έτοιμα να βρουν το δικό τους δρόμο.

Ερμηνείες:  Οι περισσότεροι κριτικοί υμνούν τον νεαρό Ellar Coltrane, τον πρωταγωνιστή της ταινίας Mason που μεγάλωσε με την ταινία και σίγουρα δεν έχουν άδικο. Είναι δύσκολο να μην εντυπωσιαστεί κανείς από την ερμηνευτική ικανότητα ενός μικρού παιδιού αλλά και από τη συνέπεια της ικανότητας αυτής μέσα στα 12 χρόνια που κράτησε το γύρισμα της συγκεκριμένης ταινίας. Παρά ταύτα - κατά την άποψη μου- η πραγματική σταρ του έργου αλλά και του σεναρίου  είναι η Patricia Arquette. Η ερμηνεία της στο ρόλο της μητέρας είναι συγκρατημένη χωρίς έντονες εκφράσεις και χειρονομίες αλλά μοιάζει ολότελα αληθινή. Και οι υπόλοιποι ηθοποιοί ανταποκρίνονται με ικανότητα στο ρόλο υποβοηθούμενοι ίσως σε μεγάλο βαθμό από το καλό σενάριο και τους καλογραμμένους διαλόγους.

Σκηνοθεσία:  Ο Linklater για άλλη μια φορά παραδίδει ένα κινηματογραφικό έργο που σε μεγάλο βαθμό αγνοεί την κύρια δύναμη του κινηματογράφου, την εικόνα, για να στηριχτεί κυρίως στο σενάριο και στους διαλόγους. Η εικόνα μοιάζει χωρίς κάποια ιδιαίτερη έμπνευση αλλά εξυπηρετεί σωστά τον ρεαλισμό που το έργο επιχειρεί να δημιουργήσει. Το έργο στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε κοντινά και μεσαία πλάνα επιτρέποντας στον θεατή να γνωρίσει τους ήρωες να συνδεθεί συναισθηματικά μαζί τους, χωρίς όμως ποτέ να έρχεται ανησυχητικά κοντά τους ή να απομακρύνεται υπερβολικά από αυτούς. Φωτισμός, κουστούμια και μακιγιάζ  (mise- en scene) είναι τα στοιχειώδη προσπαθώντας να δημιουργήσουν την αίσθηση ενός ντοκιμαντέρ.

Το πραγματικό διαμάντι του έργου είναι οι εμπνευσμένοι διάλογοί του γραμμένοι και πάλι από τον ίδιο τον Linklater. Πρόκειται για διαλόγους που είναι πραγματικοί, αποκαλυπτικοί των χαρακτήρων των ηρώων αλλά και με ένα σχεδόν φιλοσοφικό βάθος.  Πρόκειται για τη φιλοσοφία που μπορεί να εκφράσει ο οποιοσδήποτε μέσος άνθρωπος καθώς αγωνίζεται να εκφράσει τι είναι αυτό που τον απασχολεί όχι μόνο για την  καθημερινότητά του, τα προβλήματά του και την επιβίωσή του αλλά και για ευρύτερα θέματα πολιτικής, κοινωνίας και ζωής. Το περιεχόμενο των διαλόγων δεν είναι πάντοτε απαραίτητα έξυπνο καθώς μεταφέρει την αφέλεια και τους περιορισμούς ενός παιδικού ή εφηβικού μυαλού ή απλά ενός κοινού ανθρώπου αλλά ο θεατής καταλαβαίνει σχεδόν ενστικτωδώς  τον προβληματισμό που κρύβεται πίσω από κάθε ατελή φράση και αυτή ακριβώς είναι η μαγεία και η έμπνευση αυτών των διαλόγων.

Το ζήτημα του χρόνου: Ο μεγαλύτερος διαφημιστικός κράχτης του Boyhood είναι ο τρόπος ή μάλλον ο χρόνος με τον οποίο είναι γυρισμένο. Ο Linklater πήρε την απόφαση να γυρίσει μια ταινία που αφορά 12 χρόνια από την ζωή του ήρωα του μέσα σε 12 πραγματικά χρόνια, παρατηρώντας μέσα από την κάμερα του τους ηθοποιούς του να μεγαλώνουν μαζί με την ιστορία του. Για οποιαδήποτε άλλη ταινία, για οποιοδήποτε άλλο σκηνοθέτη, αυτή,  η κοπιαστική, υπερβολικά περίπλοκη, επιλογή δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από ένα καλλιτεχνικό τέχνασμα προορισμένο να εκπλήξει και να προσελκύσει τους κριτικούς. Ο Linklater όμως φαίνεται ότι είναι ένας σκηνοθέτης- auteur του οποίου το κύριο ενδιαφέρον είναι το ζήτημα του χρόνου^. Το ζήτημα του χρόνου και στην κινηματογραφική τέχνη αλλά και στην ανθρώπινη ζωή.

Όπως έχει αναφερθεί ξανά σε αυτό το μπλογκ οποιαδήποτε ταινία και το μοντάζ της εμπεριέχει πολλούς διαφορετικούς χρόνους: 1. Πραγματική διάρκεια (εξωδιηγητική): το έργο έχει χρονική διάρκεια (κρατάει 2 ώρες και 45 λεπτά) 2. Διάρκεια της Ιστορίας: Το έργο παρουσιάζει μια ιστορία η οποία κρατάει πολύ περισσότερο από την ταινία (όλη η ζωή των παιδιών από τη στιγμή που γεννήθηκαν μέχρι τότε που τελειώνει η ταινία). Ο χρόνος της ιστορίας δεν παρουσιάζεται όλος στην ταινία αλλά υπονοείται. Για παράδειγμα στην αρχή του έργου αποκαλύπτεται ότι τα παιδιά δεν έχουν δει τον πατέρα τους για 1 μίση χρόνο. Ο θεατής αυτόν τον χρόνο δεν τον βλέπει ποτέ αλλά τον αναγνωρίζει, τον τοποθετεί στο μυαλό του στην χρονική εξέλιξη της ιστορίας. 3. Διάρκεια της Αφήγησης: η αφήγηση του έργου έχει επίσης μια χρονική διάρκεια (12 χρόνια). Συνήθως ο κινηματογράφος χειρίζεται τους 3 αυτούς χρόνους και "παίζει" με τους μεταξύ τους συσχετισμούς . Μια αναδρομή (flash back) είναι μια αλλαγή στον καθαρό και γραμμικό συσχετισμό ανάμεσα στο χρόνο της ιστορίας και της αφήγησης. Αυτοί οι χρόνοι και οι συσχετισμοί ανάμεσα τους είναι τόσο συνηθισμένοι που ο θεατής τους κατανοεί αλλά δεν τους συνειδητοποιεί, δεν τους σκέφτεται. Ο Link later λοιπόν για να μπορέσει να ξαναφέρει το χρόνο στο προσκήνιο δημιουργεί -θα έλεγα- ένα τέταρτο χρόνο που υπο κανονικές συνθήκες και εξωδηιγητικός είναι και ελάχιστα αφορά τον θεατή. Είναι ο χρόνος του γυρίσματος, της πραγμάτωσης της ταινίας. Στην τριλογία του Before Sunrise(1995), Before Sunset(2004), Before Midnight(2013) δημιούργησε τρεις ταινίες με διάστημα εννέα χρόνων η μία από την άλλη. Στην περίπτωση αυτή τα εννέα χρόνια του υπονοούμενο χρόνου της διάρκειας της Ιστορίας (2) φρόντισε να ταυτίζονται με τα 9 χρόνια που μεσολάβησαν σε πραγματικό χρόνο από τη δημιουργία της μίας ταινίας από την άλλη.  Με τον τρόπο αυτό ο υπονοούμενος χρόνος ήταν σαφώς παρών καταγεγραμμένος στη φυσιογνωμία, στο πρόσωπο και την κορμοστασιά των ηθοποιών - ηρώων του. Υπό άλλες συνθήκες ο χρόνος αυτός θα είχε δοθεί με μακιγιάζ και κουστούμια, αλλά ο Linklater επέλεξε να μπλέξει τον πραγματικό χρόνο με το φανταστικό του κινηματογράφου και να επιτύχει μια αυθεντικότητα που με μακιγιάζ, κουστούμια και εφε δεν θα ήταν εφικτή.

Στο Boyhood ο τέταρτος αυτός χρόνος έρχεται στο προσκήνιο με ένα διαφορετικό τρόπο καθώς τα 12 χρόνια της αφήγησης πια ταυτίζονται με τα 12 χρόνια της πραγμάτωσης της ταινίας. Με τον τρόπο αυτό ο χρόνος του γυρίσματος μετατρέπεται ταυτόχρονα σε εξωδιηγητικός και εσωδιηγητικός . Η αφήγηση είναι υποχρεωμένη  από τη μία να τον προβάλλει με την σωματική ανάπτυξη και αλλαγή του ήρωα αλλά και να τον κρύβει πίσω από ένα έντεχνο μοντάζ το οποίο από τη μια φροντίζει να αποσιωπήσει χρόνια και από την άλλη να δημιουργήσει μια εκπληκτική ενότητα και χρονική ακολουθία. Είναι ευφυές ότι το μοντάζ δεν χρησιμοποιεί dissolve η fade in\out για να σηματοδοτήσει το πέρασμα του χρόνου όπως γίνεται παραδοσιακότερα, αλλά στηρίζεται αποκλειστικά στο cut. Δεν τα χρειάζεται αυτά τα εφέ γιατί ο χρόνος γράφεται κατευθείαν στα πρόσωπα των ηρώων- ηθοποιών του και με αυτό τον τρόπο καταμετράται όπως ορίζεται  και στην πραγματική ζωή.

Η τεχνική εμμονή του Linklater με τους  χρόνους των ταινιών του οφείλεται στο πάθος  με το χρόνο στην ανθρώπινη ζωή.  Για τον σκηνοθέτη ο χρόνος είναι αυτό που ορίζει την ανθρώπινη ζωή. Εάν κάποιος μιλάει για άνθρωπο ή για ζωή ή αντίστροφα για θάνατο σύμφωνα με τον Linklater μιλάει για χρόνο. Είναι ενδεικτικό πως συγκινείται η μητέρα Patricia Arquette όταν ο ήρωας εγκαταλείπει τη δική της στέγη για να πάει στο κολέγιο και τι λέει: "Πως όλη η ζωή της είναι μια σειρά από σημαντικές στιγμές (γάμοι, διαζύγια, να μάθει στο γιο της να κάνει ποδήλατο, να πάει να σπουδάσει, να πάρει τη δουλειά που ήθελε....κ.α.) Πως πίστευε ότι θα είχε περισσότερο (τι χρόνο; πράγματα; εμπειρίες; )." Εδώ ο Linklater επιβεβαιώνει αυτό που έγραψα αλλού ότι δηλαδή αντιμετωπίζει το χρόνο όχι τόσο σαν ένα ποτάμι που κυλάει αδυσώπητα αέναα και χωρίς επιστροφή, αλλά σαν μια αλυσίδα από σημαντικές στιγμές, σαν μοναδικές σταγόνες. Ο χρόνος μετριέται σε στιγμές, κάποιες από αυτές τις αναγνωρίζουν οι άνθρωποι και κάποιες όχι.  Για παράδειγμα η Patricia Arquette σχεδόν δεν θυμάται πότε παρακίνησε τον μεξικάνο εργάτη της να πάει σχολείο αλλά για εκείνον η στιγμή ήταν καθοριστική και της το αναγνωρίζει. Το λέει άλλωστε με τον τρόπο του ξεκάθαρα ο Linklater στις τελευταίες (και για αυτό ιδιαίτερα σημαίνουσες) ατάκες του διαλόγου:

"- Όλοι λένε ότι πρέπει να αρπάξεις τη στιγμή, αλλά εγώ πιστεύω ότι συμβαίνει το αντίστροφο η στιγμή αρπάζει εμάς.

- Πράγματι, η στιγμή είναι συνεχής, είναι πάντοτε τώρα."