Leviathan (2014)- Andrey Zvyagintsev: Το όμορφο κάδρο στην υπηρεσία του κυνισμού.

 Υπόθεση

Ο ήρωας Kolya ζει με το γιο του και τη δεύτερη νεαρή γυναίκα του σε μια απόμακρη παραλιακή πόλη της Βόρειας Ρωσίας. Κατοικεί στο σπίτι που έφτιαξε ο ίδιος στη γη που του κληρονομήθηκε από την οικογένεια του. Ο διεφθαρμένος όμως δήμαρχος της περιοχής είναι αποφασισμένος να την απαλλοτριώσει προσφέροντας μια πενιχρή αποζημίωση. Ο Kolya προσπαθεί να αντισταθεί στην απόφαση αυτή καλώντας ένα φίλο του δικηγόρο από τη Μόσχα να τον υπερασπιστεί. Η έλευση του δικηγόρου τελικά όχι μόνο δεν υπηρετεί τον ήρωα  αλλά πυροδοτεί μια σειρά γεγονότων που θα αφήσει τον Kolya σε χειρότερη μοίρα από ότι πριν.

Ερμηνείες

Πρόκειται για ένα πολύ διακριτικό έργο χωρίς εντυπωσιακές κινήσεις της κάμερας, εφέ ή έξυπνο μοντάζ. Ακόμα και οι διάλογοι του είναι αραιοί και συχνά χωρίς κάποιο ιδιαίτερα σημαίνων περιεχόμενο. Οι ηθοποιοί λοιπόν έχουν το δύσκολο καθήκον να γεμίσουν όλες αυτές τις σιωπές και τους καθημερινούς διαλόγους με νόημα και συναίσθημα, χωρίς μάλιστα να μπορούν να καταφύγουν σε οποιαδήποτε έξαρση ή καλλιτεχνική υπερβολή καθώς η λιτή αισθητική του έργου τους το αποκλείει. Μέσα σε αυτά τα στενά πλαίσια οι ερμηνείες όλων σχεδόν των πρωταγωνιστών είναι υποτονικές αλλά πειστικές και εξυπηρετούν σωστά το ρεαλισμό και την αυστηρότητα της ταινίας.

Σκηνοθεσία

Ο σκηνοθέτης Andrey Zvyagintsev δημιουργεί ένα έργο με αισθητική που θυμίζει τον καλλιτεχνικό Ευρωπαϊκό κινηματογράφο παλαιότερων δεκαετιών. Πολλοί τον συγκρίνουν με τον ομοεθνή του Tarkovsky. Εάν και οι δύο μοιράζονται την ιδιαίτερη προσοχή προς την εικόνα, ο Tarkovsky δημιουργεί μια μεταφυσική πραγματικότητα ενώ ο  Zvyagintsev παραμένει σε αυστηρό ρεαλισμό. Τα μακρόχρονα πλάνα, οι απλές μεταβάσεις από πλάνο σε πλάνο και η σε μεγάλο βαθμό στατική κάμερα η οποία κινείται μονάχα για να ακολουθήσει τους ηθοποιούς  επιβραδύνουν το ρυθμό της ταινίας αλλά και μεταφέρουν την αυστηρότητα που χαρακτηρίζει την αισθητική της. Την ίδια αυστηρότητα στηρίζει και η φωτογραφία του έργου. Δεν υπάρχουν πλούσια τοπία γεμάτα χρώματα και υφές. Το φως σκληρό και ψυχρό ξεπλένει τα χρώματα και τονίζει τα λευκά, τα γκρί και τα μπλε μεταφέροντας όχι μόνο τη ψυχρότητα της βόρειας αυτής περιοχής αλλά και τη δυσκολία και της λιτότητα του τρόπου ζωής αυτών των ανθρώπων. Για να μπορέσει ο Zvyagintsev να αποζημιώσει τον θεατή του για όλη αυτή την "αποστεωμένη" σχεδόν αισθητική δημιουργεί κάδρα, φωτογραφίες δομημένες με περίσκεψη που διαθέτουν ισορροπία  και συμμετρία. Οι εικόνες του μπορεί να μην είναι αισθαντικά πλούσιες αλλά είναι λιτά και σχεδόν γεωμετρικά, όμορφες.

Και τα περαιτέρω (μην διαβάσετε παρακάτω εάν δεν θέλετε να πάρετε πληροφορίες για την ιστορία)

Το Leviathan είναι ένα έργα βαθιά κυνικό, το οποίο παρουσιάζει ένα κόσμο χωρίς καμιά είδους δικαιοσύνη, είτε κοινωνική είτε θεϊκή. Οι ήρωες ζουν σε μια περιοχή της γης απομονωμένη, έρημη και χέρσα, ψυχρή.  Εάν παλαιότερα υπήρχαν κάποιες ασχολίες γύρω από τη θάλασσα και το ψάρεμα τα επαγγέλματα αυτά φαίνεται να έχουν χαθεί όπως υποδεικνύουν τα πλάνα από τα κουφάρια των πλοίων. Ίσως το εργοστάσιο επεξεργασίας και τυποποίησης των ψαριών να έπνιξε αυτά τα επαγγέλματα. Οι μόνες λοιπόν ασχολίες είναι το εργοστάσιο ψαριών και το δημόσιο, συγκεκριμένα η αστυνομία. Η ζωή προσφέρει ελάχιστες απολαύσεις και διεξόδους με αποτέλεσμα όλοι οι χαρακτήρες να καταφεύγουν στο ποτό. Μέσα σε αυτή τη σκληρή και ελάχιστα αξιοζήλευτη ζωή ο Kolya επιμένει στο πατρογονικό δικαίωμα του, στην κατοχή της περιουσίας του και αρνείται να υποχωρήσει ακόμα και με το δέλεαρ μιας ίσως πιο εύκολης ή καλύτερης ζωής στη Μόσχα. Αν και το δίκιο είναι σαφώς με το μέρος του, τα αιτήματά του προσκρούουν πάνω στο διεφθαρμένο δήμαρχο με το αδιευκρίνιστα σκοτεινό παρελθόν και στον τρόπο που αυτός χρησιμοποιεί τη νόμιμη γραφειοκρατία για να εξουθενώσει τον πολίτη. Ακόμα και όταν ο Kolya επιχειρεί με τη βοήθεια του δικηγόρου να εκβιάσει τον δήμαρχο, εκείνος καταφεύγει στις μαφιόζικες μεθόδους, στη σωματική βία έξω από τα πλαίσια του νόμου, κερδίζοντας και πάλι τη μάχη.

Στο σύμπαν όμως του Leviathan δεν είναι μόνο το κράτος διεφθαρμένο αλλά και η εκκλησία. Μόνιμος σύμμαχος του δημάρχου είναι ο επίσκοπος της περιοχής. Όταν, άλλωστε, το σπίτι του Kolya γκρεμίζεται, στη θέση του υψώνεται μια μεγαλοπρεπή - τουλάχιστον για τα δεδομένα της περιοχής- εκκλησία. Χαρακτηριστική, επίσης, είναι και η ανταλλακτική σχέση που έχει ο δήμαρχος με τον επίσκοπο αλλά και την πίστη γενικότερα. Όσο ο δήμαρχος πασχίζει με ανήθικα μέσα να κτίσει την εκκλησία, όσο πηγαίνει στη λειτουργία και ανάβει τα κεριά, ο επίσκοπος του "εξασφαλίζει" τη θεϊκή συγχώρηση και ευλογία.

Ο βαθύς κυνισμός του Leviathan, όμως, δεν πηγάζει κυρίως από την παραδοχή ότι κρατική και εκκλησιαστική εξουσία είναι διεφθαρμένη αλλά από το γεγονός ότι στο σύμπαν αυτό δεν φαίνεται να υπάρχει θεός ή κάποια μεταφυσική δικαιοσύνη. Στο κατώφλι της απελπισίας ο Kolya πλησιάζει τον τοπικό, φτωχό παπά και τον ρωτά εάν υπάρχει θεός και εάν υπάρχει γιατί δεν εξασφαλίζει τη δικαιοσύνη. Ο παπάς καταφεύγει στις ιστορίες τις βίβλου και αδυνατεί να δώσει μια λογική απάντηση. Η αδυναμία του παπά να απαντήσει σε ένα από τα μεγαλύτερα και συνηθέστερα ερωτήματα είναι ενδεικτική αλλά όχι καταληκτική. Το τέλος του έργου είναι αυτό που κάνει το σύμπαν του Leviathan ανέλπιδο. Δεν δίνεται καμία διέξοδος και καμία λύτρωση στον θεατή ούτε μέσω του σεναρίου ούτε καν σαν ένα υπονοούμενο μέσω της εικόνας. Η διεφθαρμένη εξουσία θριαμβεύει υπό τη σκεπή της εκκλησιαστικής ηθικής και δικαιοσύνης και ο απλός Kolya, στην προσπάθεια του να αντιταχθεί, καταστρέφεται χάνοντας σπίτι, οικογένεια και ελευθερία, τα βασικά δηλαδή ανθρώπινα δικαιώματά του.